Święto ABW – największej polskiej służby specjalnej

Data 6 kwietnia nawiązuje do początków powstania polskich cywilnych służb specjalnych w III RP. Tego dnia w 1990 roku Sejm RP uchwalił tzw. „pakiet ustaw policyjnych”, w skład którego wchodziły: ustawa o Policji, ustawa o Urzędzie Ochrony Państwa (UOP) oraz ustawa o urzędzie Ministra Spraw Wewnętrznych. W 2002 r. zlikwidowano UOP i na jego miejsce powołano dwie służby ABW oraz Agencję Wywiadu (AW), sukcesorem prawnym UOP została ABW i ona też datę 6 kwietnia przyjęła jako swoje święto w 2004 r.

Obchody święta są okazją do uhonorowania funkcjonariuszy oraz podkreślenia szczególnych osiągnięć w służbie lub pracy na rzecz ochrony bezpieczeństwa wewnętrznego państwa i jego porządku konstytucyjnego. To okazja by dostać wyróżnienie pieniężne, w postaci stopnia służbowego lub odznaczenia państwowego. Były też nieodległe czasy, kiedy nagrodą dla funkcjonariuszy wyróżniających się wynikami w służbie były listy gratulacyjne szefa ABW. W uznaniu zasług może być nadana funkcjonariuszom oraz pracownikom ABW Odznaka Honorowa imienia gen. Stefana Roweckiego „Grota” ustanowiona 5 kwietnia 2011 r. rozporządzeniem Rady Ministrów. W praktyce zarezerwowana jest ona jako wyróżnienie dla oficerów wysokiego stopnia lub osób zajmujących wysokie stanowiska w służbie (często idzie to w parze – nieprzypadkowo największa grupą uhonorowanych odznaczeniem są osoby pełniące stanowisko szefa agencji), a także jako honorowe odznaczanie dla osób spoza służby. Tzw. zwykły funkcjonariusz, czy pracownik szans na ten zaszczyt nie ma.

ABW nie przez przypadek nazywana jest największą polską służbą specjalną. Wynika to zarówno z jej potencjału kadrowego, jak i realizowanego zakresu zadań. Oficjalnie służby specjalne nie podają, jaką liczbę funkcjonariuszy i pracowników zatrudniają. Dane te traktowane są jako informacja niejawna. Na pewno wiemy, że zatrudniają i mają rosnące potrzeby kadrowe. Na wzrost zapotrzebowania na kandydatów do służby w ABW, w ostatnim roku, wpłynęła decyzja premiera Donalda Tuska o odbudowie 10 zlikwidowanych w okresie rządów Zjednoczonej Prawicy delegatur terenowych agencji. Wiemy również, że zwalniają. W specjalnej broszurze ABW, znajdującej się na stronach gov.pl (wycofana ze strony ABW) w podsumowaniu działań agencji w latach 2015-2019, znajduje się informacja, że w tym okresie prowadzono w ABW działania „których nie zrealizowano w pełni po 1989 r.” – proces odchodzenia osób, które rozpoczęły służbę przed 1989 r. (wówczas było to ok 300 osób).

Do zadań ABW należy ochrona bezpieczeństwa wewnętrznego i porządku konstytucyjnego państwa poprzez rozpoznawanie, zapobieganie i zwalczanie zagrożeń godzących w suwerenność i międzynarodową pozycję, niepodległość i nienaruszalność terytorium RP oraz obronność państwa. Agencja odpowiada za rozpoznawanie, zapobieganie i wykrywanie przestępstw: szpiegostwa, terroryzmu, naruszenia tajemnicy państwowej; przestępstw godzących w podstawy ekonomiczne państwa, nielegalnej produkcji i obrotu towarami, technologiami i usługami o znaczeniu strategicznym dla bezpieczeństwa państwa; nielegalnego wytwarzania, posiadania i obrotu bronią, amunicją i materiałami wybuchowymi, bronią masowej zagłady oraz środkami odurzającymi i substancjami psychotropowymi, w obrocie międzynarodowym. Mniej znanym zadaniem ABW jest uzyskiwanie, analizowanie, przetwarzanie i przekazywanie właściwym organom informacji mogących mieć istotne znaczenie dla ochrony bezpieczeństwa wewnętrznego państwa i jego porządku konstytucyjnego. ABW odpowiada także za ochronę kluczowych elementów infrastruktury krytycznej, takich jak sieci energetyczne, telekomunikacyjne oraz instytucje finansowe. Przeciwdziała sabotażowi i cyberatakom, które mogłyby zagrozić stabilności gospodarczej kraju. Szef ABW jest organem właściwym w sprawach ochrony bezpieczeństwa teleinformatycznego państwa. Dysponuje zasobami w postaci pionu informatycznego ABW, a konkretnie powołanym w lutym 2008 r. w strukturze Departamentu Bezpieczeństwa Teleinformatycznego (DBTI) ABW, Rządowym Zespołem Reagowania na Incydenty Komputerowe – CERT.GOV.PL.

ABW często nazywana jest w przekazach medialnych kontrwywiadem lub służbą kontrwywiadowczą. Jak widać po wyżej przedstawionym zakresie zadań jest to jedynie jedno z wielu, którym musi sprostać agencja. Niestety nie najważniejszym ani priorytetowym – mimo deklaracji polityków i licznych medialnych doniesień o zagrożeniach wywiadowczych dla naszego kraju, w tym tych spowodowanych zaangażowaniem Polski w wsparcie dla walczącej z Rosją Ukrainy. Departament Kontrwywiadu to jeden z niewielu, w którym po powstaniu nowego rządu w 2023 r. oraz powołaniu nowego kierownictwa agencji, nie dokonano istotnych zmian personalnych na kierowniczych stanowiskach. W ten sposób przyznając, że działania kontrwywiadu są wystarczające i nie potrzebują ani ulepszeń, ani nowego spojrzenia na problem aktywności wywiadowczej na terenie Polski. Ważną kwestią w zakresie nadzoru nad aktywnością kontrwywiadowczą ABW jest także fakt, iż żaden z zastępców szefa ABW nie posiada długotrwałego doświadczenia pracy operacyjnej w pionie kontrwywiadu. Trudno uznać, że w ten sposób „docenia się” pracę kontrwywiadu i motywuje ten pion do ustawicznego rozwoju i energicznego reagowania na dynamicznie rozwijające się narzędzia i metody pracy obcych wywiadów na terytorium RP.

Zmiana rządu, powołanie nowego ministra koordynatora ds. służb specjalnych oraz długotrwałe audyty w służbach specjalnych, w tym w ABW, miały rozliczyć ich działania realizowane „na zamówienie polityczne”. To miało być nowe otwarcie. Wiadomo, że w materiałach powstałych po audycie przeprowadzonym w ABW, nie znalazły się żadne doniesienia do prokuratury. Wkrótce po publikacji tej wiadomości media poinformowały, że wobec Klementyny Suchanow i Marty Lempart, ABW wnioskowała o zastosowanie kontroli operacyjnej w postaci oprogramowania Pegasus, uzasadniając to podejrzeniami o szpiegowską działalność liderek Ogólnopolskiego Strajku Kobiet. Ostatecznie zastosowano Pegasus jedynie wobec Klementyny Suchanow. To wydarzenie, które uderza nie tylko wizerunek agencji ale i pionu kontrwywiadu, który od tego rodzaju oskarżeń powinien być bezwzględnie wolny by sprawnie realizować swoje działania.

Swego rodzaju wizerunkowym obciążeniem dla kontrwywiadu ABW była również ucieczka sędziego Tomasza Szmydta na Białoruś. Choć ograniczenia ustawowe nie pozwalają ABW na prowadzenia działań operacyjnych, m.in.  w środowiskach prawniczych, w tym wśród sędziów i prokuratorów, to jednak przeraża, że nie zareagowano na liczne wyjazdy sędziego na Białoruś.

Czego życzy się funkcjonariuszom i pracownikom ABW z okazji ich święta? Istnieje opinia, że o służbach specjalnych, by były wydajne i sprawne w swoich działaniach, nie powinno się o nich mówić – służby powinny działać w ciszy. Warto jednak spowodować, by o polskich służbach specjalnych, w tym o ABW, mówiono dobrze. Premier D. Tusk podczas wypowiedzi z okazji otwarcia odtworzonej delegatury w Rzeszowie 1 lipca 2024 r. powiedział:

To piękne słowa! Niewielu premierów III RP publicznie wypowiadało się pozytywnie o służbie i, co ważniejsze, o jej funkcjonariuszach. Ważnym i niezbędnym prezentem dla wszystkich funkcjonariuszy i pracowników ABW jest przywrócenie im godności i elitarności. Służba państwu, to jak wspomniał premier, nie jest służbą dla pieniędzy ale jest całodobową pracą, którą należy docenić dając funkcjonariuszom właściwe przygotowanie do realizowanych zadań, właściwy merytoryczny nadzór i godne wynagrodzenie. Funkcjonariusz, jak każdy inny obywatel, służbą dla państwa nie wyżywi siebie i swojej rodziny. Funkcjonariusz nie może popisać się w pracy kreatywnością i niestandardową wizją realizowanych przez siebie spraw jeśli jego przełożony nie rozumie tego czym podwładny się zajmuje lub boi się podjąć decyzję w obawie przed utratą swojego stanowiska. Służby specjalne III RP w XXI wieku powinny kojarzyć się z zaszczytem i dumą służby dla państwa oraz z nowoczesnością i wizją dbania o jego bezpieczeństwo. Życzmy wszystkim funkcjonariuszom by polityka państwa ukierunkowana była na mądre wykorzystanie potencjału służb specjalnych i tworzenie tam miejsc służby i pracy dla najlepszych, a nie dla tych, którzy w innych miejscach się nie odnaleźli. I życzmy ABW zaufania społecznego, by obywatele rozumieli, że ich wsparcie jest ważnym elementem sprawnego i efektywnego działania tej służby, a w efekcie bezpieczeństwa nas wszystkich.